Przejdź do sklepu Trzmiel.com.pl 
Chemia wody – przewodnik dla akwarystów
Nie jest chyba dla nikogo sekretem, że woda w akwarium (H2O) składa się nie tylko z cząsteczek tlenu i wodoru. Zawiera też szereg innych związków i wolnych pierwiastków. Rodzi się zatem pytanie: na jakie parametry wody w akwarium zwrócić szczególną uwagę? Niezależnie od typu zbiornika podstawowymi parametrami są: twardość ogólna (najczęściej oznaczana jako dGH lub TwO), twardość węglanowa (opisywana symbolem dKH lub TwW) oraz odczyn pH.
Twardości w akwarium
Twardość wody w akwarium to wartość opisująca ilość rozpuszczonych w wodzie kationów metali. Za twardość ogólną odpowiada suma wszystkich kationów obecnych w wodzie, natomiast na twardość węglanową składają się węglany wapnia i magnezu (CaCO3 i MgCO3).
Twardość ogólna – dGH
Twardość ogólna jest czynnikiem istotnym dla organizmów wodnych. GH nie powinna być ani zbyt niska, ani zbyt wysoka. Dla większości gatunków będzie to przedział 3-20 dGH. Optimum zależy oczywiście od środowiska występowania. Jednak z uwagi na dużą elastyczność ryb w dostosowywaniu się do tego czynnika nie ma tu sztywnych wartości i neony dobrze będą się czuć w dGH z zakresu 3-10, a np. Danio erythromicron znosi wartości 10-20 dGH.
Twardość węglanowa – dKH
Twardość węglanowa, jak wspominaliśmy na wstępie, jest sumą wodorowęglanu wapnia i magnezu. Jest to ważny parametr, KH jest bowiem buforem, czyli czynnikiem regulującym zmiany odczynu pH wody. Twardość węglanowa odpowiada za stabilność parametru pH. Stopień zakwaszenia wody zależy od ilości rozpuszczonego w niej dwutlenku węgla, kwasów humusowych, stopnia natlenienia oraz właściwości podłoża. Zatem im niższe dKH, tym większy wpływ na pH będą miały wymienione czynniki. Woda o KH równym 0 będzie podatna na skrajne wahania. Stąd najbezpieczniejsze jest utrzymywanie tego parametru w akwariach LT na poziomie 5-7°. W zbiorniku HT nawożonym dwutlenkiem węgla powinien on wynosić minimum 3°. Trzeba pamiętać, że im wyższe dKH, tym trudniej będzie o obniżenie pH i łatwiej będzie nam utrzymać odczyn zasadowy. Oprócz funkcji bufora pH twardość węglanowa pełni jeszcze jedno ważne zadanie. Węglan wapnia będący składową KH bierze udział w procesie nitryfikacji, jest zatem niezbędny do prawidłowego obiegu azotu w zbiorniku.
Jakie KH i GH w akwarium roślinnym?
Akwaria roślinne rządzą się nieco innymi prawami niż akwaria towarzyskie czy środowiskowe. Najważniejsze są tu wymagania roślin, a te różnią się zależnie od tego, z jakiego rejonu i jakich środowisk wodnych pochodzą gatunki przez nas uprawiane. Jako standardowe akwarium roślinne przyjął się zbiornik typu high-tech, z mocnym oświetleniem, nawożony dwutlenkiem węgla. Normą w tego typu akwarium jest utrzymywanie niskich ilości soli wapnia, co przekłada się na GH zwykle w przedziale 5-10. Z uwagi na fakt, iż większość roślin preferuje niskie pH, również KH jest utrzymywane na niskim poziomie. Standardem twardości węglanowej w zbiornikach roślinnych jest pułap 3-5°.
Odczyn wody – pH
Odczyn wody jest najważniejszym czynnikiem w akwariach amatorskich. O ile ryby naturalnie występujące w kwaśnej wodzie zniosą dobrze szerokie zakresy GH i KH, o tyle pH wody w akwarium będzie miało ogromny wpływ na ich kondycję i odporność. Ważne jest zatem utrzymanie odpowiedniego odczynu wody w zbiorniku. Czysta chemicznie woda, czyli H2O bez jakichkolwiek związków mineralnych, niepoddawana działaniu dwutlenku węgla i tlenu będzie dążyć do odczynu obojętnego, czyli pH = 7. W akwariach woda zawiera pewne ilości minerałów, więc jej odczyn bez poddania działaniu czynników zakwaszających dąży do odczynu zasadowego. Sytuacja taka występuje tylko w przypadku bardzo sterylnie utrzymanych zbiorników, intensywnie natlenionych i z niewielką obsadą ryb.
W akwariach typu low-tech częściej dochodzi do sytuacji odwrotnej – duża ilość rozpuszczonych kwasów humusowych i dwutlenku węgla wydzielanego przez ryby i bakterie będzie powodować znaczne obniżenie pH wody zależne oczywiście od poziomu twardości węglanowej.
Zmiany pH
Skala pH nie jest skalą liczoną arytmetycznie, a logarytmicznie. Nie będziemy wnikać w naukowe niuanse, które i dla mnie są skomplikowane, nie mówiąc już o próbie jasnego ich wytłumaczenia. Ogólnie chodzi o to, że mieszając w równych proporcjach wodę o pH = 3 i drugą o pH = 7, nie otrzymamy wody o pH = 5. Odczyn uzyskanej wody będzie znacznie niższy. Wynika to z tego, że zmiana pH o jeden stopień to dziesięciokrotne zwiększenie lub zmniejszenie ilości jonów hydroniowych (H3O). Jest to jednoznaczne z dziesięciokrotnym spadkiem lub wzrostem zakwaszenia. Ważne jest zatem, żeby parametr utrzymywał się na stałym poziomie, a maksymalne wahania pH w akwarium nie przekraczały 0,5 na dobę.
Jakie pH w akwarium?
Odpowiedź jest banalnie prosta. Stopień zakwaszenia wody powinien być dobrany do obsady zbiornika. Wybrane ryby powinny oczywiście mieć podobne wymagania co do pH. Nie ma złotego środka, jeśli chodzi o odczyn wody – inny będzie on dla ryb z dorzecza Amazonki, a zupełnie inny dla tych z jeziora Tanganika.
Inne parametry
Do innych ważnych parametrów należą makro- i mikroelementy. Są to związki azotu, fosfor, potas, żelazo oraz szereg innych pierwiastków odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie roślin i zwierząt zamieszkujących akwarium.
Związki azotu
Amoniak (NH3)
Amoniak jest produktem rozkładu szczątków roślin i odchodów ryb. W dojrzałych zbiornikach jego poziom powinien być niewykrywalny. Jest silnie toksyczny dla organizmów wodnych. Występuje w większych stężeniach w wodzie o pH powyżej 7. W dobrze prosperującym akwarium amoniak jest szybko przekształcany przez bakterie nitryfikacyjne do wyższych form azotu.
Jon amonowy (NH4)
W wodzie o pH poniżej 7 amoniak jest przekształcany w jon amonowy. Jest mniej szkodliwy dla ryb oraz znacznie lepiej dostępny dla roślin. Tak jak amoniak, nie powinien być wykrywany w dojrzałym zbiorniku.
Azotyny (NO2)
Jest to kolejna forma azotu w cyklu nitryfikacyjnym. Nadal jest to forma dość toksyczna, która nie powinna być wykrywana w prawidłowo działającym akwarium. Jest lepiej przyswajana przez rośliny przy pH niższym niż 7.
Azotany (NO3)
Najmniej toksyczna forma azotu. Jest łatwo przyswajana przez rośliny i nie stanowi zagrożenia dla ryb nawet w stężeniach wynoszących 50 mg/l, a w niektórych przypadkach nawet więcej. W amatorskim akwarium słodkowodnym optymalne jest utrzymanie stężenia 10-20 mg/l.
Fosfor (P)
Głównym źródłem fosforu w akwarium są odchody ryb i rozkładające się szczątki roślin. Jest on składnikiem niezbędnym do prawidłowego wzrostu roślin, jednak jeśli występuje w zbyt dużych ilościach, staje się pożywką dla glonów. Najbezpieczniej jest utrzymywać stężenie fosforu poniżej 1 mg/l.
Potas (K)
Potas jest magazynowany przez rośliny, więc jest pobierany z wody w znacznych ilościach. Jego ilość w akwarium powinna odpowiadać dwukrotności ilości azotanów. W wodzie kranowej jest go zazwyczaj niewiele. Potas jest pierwiastkiem, który powinien być podawany, w formie nawozu, praktycznie w każdym akwarium z roślinami.
Żelazo (Fe)
Żelazo to mikroelement potrzebny w tak dużych ilościach, że jest stawiany na równi z makroelementami. Optymalne widełki stężenia tego pierwiastka w wodzie mieszczą się w zakresie 0,1-0,5 mg/l. Podobnie jak potas, żelazo występuje w wodzie wodociągowej w niewielkich ilościach, stąd może zachodzić potrzeba stosowania go w formie nawozu. Bardzo często żelazo wchodzi w skład nawozów mikroelementowych.
Mikroelementy
Są to pierwiastki śladowe, zwykle występujące w akwarium w ilościach wystarczających zarówno dla ryb, jak i roślin. Niestety nie da się samodzielnie określić zawartości poszczególnych mikroelementów w wodzie poza krzemianami i miedzią. Jedynym sposobem dokładnego określenia ich wartości jest wysłanie próbki wody do specjalistycznego laboratorium oferującego tego typu badania, dlatego stosuje się je profilaktycznie.
Parametry wody w akwarium roślinnym
O GH i KH była już mowa. Akwarium roślinne różni się od innych typów zbiorników, również jeśli chodzi o podejście do pozostałych parametrów. Wymagane są tutaj odpowiednie stosunki pierwiastków. Stężenie wapnia definiuje pożądaną ilość innych makro- i mikroelementów. Poniżej tabela prezentująca optymalne parametry.
| Fosfor (PO4) | <1 mg/l |
| Azot (NO3) | 10 mg/l |
| Magnez (Mg) | 8 mg/l |
| Potas (K) | 20 mg/l |
| Wapń (Ca) | 30 mg/l |
| Żelazo (Fe) | 0,2 mg/l |
Są to oczywiście parametry przykładowe i w zależności od obsady mogą występować odchylenia. Pamiętajmy, że akwarium roślinne jest żywym ekosystemem. Do tego dochodzą specyficzne wymagania co do wybarwiania niektórych roślin. Nie ma więc jednego zestawu uniwersalnych wytycznych, ale są określone pewne proporcje. Parametry wody w akwarium roślinnym są zatem różne w poszczególnych zbiornikach.
Jak sprawdzić parametry wody w akwarium?
Dostępnych metod badania parametrów jest kilka. Jeśli chodzi o parametry samej wody kranowej, to do ich podania jest zobowiązany dostawca, czyli lokalna stacja wodociągowa. Dzięki temu możemy zorientować się, czy woda z naszego kranu nadaje się do planowanego akwarium. Jednak wlanie wody do zbiornika nie oznacza, że jej parametry będą stałe. W akwarium zachodzi szereg procesów, które będą wpływać na twardość, pH wody oraz zawartość poszczególnych składników odżywczych. Dostępne są różnego rodzaju testy do wody akwariowej, dające możliwość własnoręcznego sprawdzania składu wody w akwarium. Bardziej wymagający akwaryści sięgają po badania laboratoryjne.
Testy paskowe
Są najbardziej kontrowersyjne w środowisku akwarystów. To bardzo niedokładne źródło informacji o parametrach wody. Mierzą sześć podstawowych parametrów: NO3, NO2, pH, GH, KH i obecność chloru. Testy paskowe nie są miarodajne i nie powinny stanowić podstawowego źródła informacji o parametrach. W rękach doświadczonego akwarysty mogą jednak stanowić dobre narzędzie do szybkiego sprawdzenia zmian. Znajdą też zastosowanie przy testowaniu GH i KH wody o ekstremalnie niskim zakresie pH, przy którym testy kropelkowe nie działają poprawnie.
Testy kropelkowe
Są najlepszym sposobem sprawdzania parametrów wody w domowych warunkach. Pozwalają na określenie stężeń najważniejszych pierwiastków. W porównaniu z paskami ich wykonanie zajmuje więcej czasu. Rekompensują to jednak miarodajnymi informacjami oraz większą liczbą możliwych do zbadania parametrów.
Miernik TDS (ang. total dissolved solids)
Zainteresowanie miernikiem TDS wyszło z akwarystyki morskiej. Ostatnio zyskuje popularność wśród miłośników krewetkariów i powoli przedziera się do świadomości pozostałych akwarystów słodkowodnych. Mierzy on ilość rozpuszczonych w wodzie soli mineralnych. I tylko tyle. Nie znajdzie więc w akwarystyce słodkowodnej szerszego zastosowania. Można za jego pomocą mierzyć, tak jak w akwarystyce morskiej, skuteczność filtra odwróconej osmozy (RO). Jest przydatnym narzędziem przy mineralizowaniu wody RO.
Miernik pH
To również urządzenie o wąskim zastosowaniu. Może z powodzeniem zastąpić kropelkowy test pH. Wymaga okresowej regulacji przy użyciu gotowych buforów pH.
Badania laboratoryjne
Dają możliwość sprawdzenia składu wody z uwzględnieniem także pierwiastków śladowych, z bardzo wysoką dokładnością. Niestety próbkę musimy wysłać do laboratorium i poczekać na wynik.
Modyfikowanie parametrów wody w akwarium
Kiedy woda, którą dysponujesz, nie spełnia wymagań wybranych ryb, pozostaje dopasowanie jej parametrów do potrzeb obsady. Tutaj z pomocą przychodzą preparaty do wody w akwarium. Niektóre pozwalają modyfikować KH i pH. Te do obniżania pH są oparte na kwasach organicznych lub nieorganicznych w bezpiecznych stężeniach. Natomiast preparaty do zwiększania KH i pH zawierają wodorowęglany wapnia i magnezu.
Do tego należy wspomnieć o mineralizatorach, które służą do wzbogacania wody demineralizowanej lub wody pochodzącej z filtra odwróconej osmozy o niezbędne minerały. Ta ostatnia metoda pozwala uzyskać wodę o dokładnie takich parametrach, jakie będą Ci potrzebne. Stosując wodę demineralizowaną, można dowolnie zmieniać ilość makro- i mikroelementów za pomocą odpowiednich preparatów nawozowych. Dzisiaj technika wykorzystywana w akwarystyce jest na tyle rozwinięta, że niemal całkowicie znosi ograniczenia w kreowaniu idealnego środowiska dla naszych wodnych podopiecznych.
Podsumowanie
Na pytanie, jakie są prawidłowe parametry wody w akwarium, nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Najbardziej prawdziwe jest stwierdzenie, że optymalne są takie parametry, które odpowiadają wymaganiom jego mieszkańców. Kluczowy zatem jest dobór ryb do warunków, jakie możesz im zapewnić. Konieczna jest kontrola podstawowych parametrów w akwariach towarzyskich oraz szczegółowe i częste kontrolowanie stanu wody w akwariach roślinnych.
Dodaj komentarz
Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.